1. Ngày ấy, những năm đầu thập niên 60 của thế kỷ 20, vùng cát ven biển Cẩm Hải, nay là Điện Dương quê tôi sự học còn nhiều khó khăn. Số trẻ em được cha mẹ cho đến trường của mỗi làng xóm chỉ đếm được trên đầu ngón tay, bởi nhiều gia đình phải tảo tần một nắng hai sương lo cái ăn nuôi con cái. Học xong lớp Nhì (4) bây giờ, Trường Cẩm Hải không có lớp Nhất (5).

Thế nên thầy hiệu trưởng Nguyễn Duy Ninh giới thiệu học sinh đến các trường xã lân cận. Bọn tôi 8 đứa: Nguyễn Tẩn, Phạm Thanh, Phạm Em, Nguyễn Chúng, Lê Đạo, Nguyễn Trứ, Phạm Ngọc Anh, Đinh Văn Mãnh cùng xin vào học lớp nhất Trường Cẩm Hà, niên khóa 1962 - 1963.

Với những đứa trẻ chúng tôi, đây là lần đầu tiên trong đời rời khỏi lũy tre làng để đi học ở một trường xa. Đường từ nhà đến trường xa gần 10 cây số, khúc khuỷu quanh co qua nhiều làng xóm, phải lội qua sông Cổ Cò ở đoạn hẹp và nông, băng qua nhiều cánh đồng và trảng cát.

Cũng chính trên trên bến sông này, chúng tôi suýt chết vào một chiều mùa đông, mưa lũ nước lớn tràn về, mà cả bọn vẫn liều lĩnh cố lội qua sông để về nhà lúc trời chập choạng tối.

Nhà xa trường, học ngày 2 buổi nên phải mang theo phần ăn trưa, gói bằng lá chuối hoặc mo cau, độn khoai, sắn. Thức ăn thường là cá kho mặn, muối mè, muối đậu, muối ớt xanh giã nhỏ… và cùng ăn chung, bữa cơm thành ra nhiều món.

Nhớ một lần sau giờ tan trường buổi sáng, thầy cô và bạn ra về. Như thường lệ, chúng tôi vừa mở những vắt cơm để trên bàn chuẩn bị ăn, thì bất ngờ một nhóm bạn gái cùng lớp đi vòng lại, tò mò nhìn qua các ô cửa sổ phía sau.

Có lẽ vì ngượng ngùng xấu hổ là con nhà nghèo đi học mặc quần đùi, áo vá phong phanh trong những ngày mùa đông mưa phùn gió lạnh, chúng tôi vội giấu hết các gói lá chuối, mo cau ấy xuống hộc bàn.

Hôm sau, thầy hiệu trưởng Ma Cẩm Tuyền biết chuyện. Thương học trò, thầy hẹn sẽ khao chúng tôi một bữa mỳ Quảng tại quán bà Thơ cạnh trường, thật không may, nhà có việc bận quán mỳ nghỉ bán mấy ngày.

Nhớ mãi một sự cố thương tâm xảy ra trong giờ ra chơi chiều thứ Sáu (18/12/1962). Một quả lựu đạn nổ cướp đi sinh mạng 12 học sinh và bị thương 4 bạn khác.

Nguyên nhân là các bạn Sa, Thăng trên đường đi học nhặt được, tưởng đã hỏng, cất giấu rồi mang ra tháo lấy thuốc nổ, nhiều bạn khác vây quanh nhìn. Đó là ký ức kinh hoàng của một thời tuổi trẻ khờ dại không thể nào quên.

Hai ngày sau, Ty cảnh sát bắt học sinh Nguyễn Chúng xuống Hội An để điều tra tìm hiểu. Thầy hiệu trưởng và cô giáo Thân Thị Nguyệt dạy lớp Nhì (lớp có học sinh bị chết) đều bị chuyển đi trường khác, đến nay qua bao tháng năm chúng tôi dò tìm vẫn biệt tin, không biết thầy cô đã mất, hay đang sinh sống ở tận phương trời nào...

2. Thế rồi 9 tháng năm học lớp Nhất kết thúc, chúng tôi không phải thi tốt nghiệp tiểu học (do Bộ Giáo dục đã bỏ quy định thi vào niên khóa 1961 - 1962). Từ dạo ấy, chúng tôi chia xa mỗi người một nơi.Số có điều kiện tiếp tục học lên trung học ở Hội An, Vĩnh Điện. Số nghỉ học ở quê giúp đỡ gia đình. Trong hành trang đến trường mới, bạn mới và cả khi vào đời, chúng tôi luôn tự hào về những kiến thức nền móng mà các thầy cô đã dạy dỗ từ thời tiểu học.

Đất nước chiến tranh ngày càng lan rộng và khốc liệt kéo dài. Bạn bè đứa vào du kích, bộ đội đánh giặc giữ làng. Tôi cũng giã từ Trường THPT Trần Quý Cáp, Hội An, xa gia đình theo kháng chiến.

Nhiều bạn thân như Nguyễn Tẩn, Phạm Thanh, Phạm Em đã ra đi mãi mãi không về, đến nay vẫn chưa tìm được hài cốt. Được biết phần mộ nhiều bạn tại nghĩa trang liệt sĩ cũng chỉ là “mộ gió”.

Khi thanh bình trở lại, bạn bè đứa còn sống ở quê, đứa vì sinh kế phải đi làm ăn xa xứ. Cuộc sống áo cơm, gia đình nhọc nhằn của mỗi phận người sau chiến tranh, nên chúng tôi không có điều kiện hội ngộ, dù trong tâm tưởng ai cũng ước mong.

Mãi đến đầu tháng 10 này, cuộc họp mặt lần đầu sau 60 năm của những người học trò tuổi ngoài 70, người lớn nhất đã 78, đầu đã bạc, từ nhiều làng quê: Thanh Hà, Cửa Suối, Bến Trễ, Lai Nghi, Nam Diêu, Ngọc Thành, Triêm Tây, Hà My... tại 298A đường Hùng Vương, phường Thanh Hà, TP.Hội An, gần trường cũ.

Gần 30 bạn đã tề tựu đúng giờ. Nhiều con cháu nội - ngoại ngạc nhiên khi ông - bà đi họp lớp và vẫn gọi nhau bằng tên, rồi “tau”, “mi” thân mật như còn nhỏ. Trong câu chuyện hàn huyên không đầu, không cuối, đầy cảm động ấy, nhiều kỷ niệm về thầy cô, bạn bè người thân đã mất, chuyện về gia đình, hỏi thăm sức khỏe của nhau sau 60 năm cuộc đời dâu bể, tưởng chừng không bao giờ hết.

Một Ban liên lạc lớp hình thành, với nguồn quỹ nhỏ, kỷ niệm ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11 năm nay, chúng tôi sẽ trở lại trường xưa, tưởng nhớ về các thầy cô và bạn cũ. Chúng tôi sẽ dâng tặng những đóa hoa chúc mừng các thầy cô đang tiếp tục sự nghiệp trồng người với mong ước truyền thống tri ân thầy cô sẽ mãi được kế thừa.

Đất nước chiến tranh ngày càng lan rộng và khốc liệt kéo dài. Bạn bè đứa vào du kích, bộ đội đánh giặc giữ làng. Tôi cũng giã từ Trường THPT Trần Quý Cáp, Hội An, xa gia đình theo kháng chiến.

Nhiều bạn thân như Nguyễn Tẩn, Phạm Thanh, Phạm Em đã ra đi mãi mãi không về, đến nay vẫn chưa tìm được hài cốt. Được biết phần mộ nhiều bạn tại nghĩa trang liệt sĩ cũng chỉ là “mộ gió”.

Khi thanh bình trở lại, bạn bè đứa còn sống ở quê, đứa vì sinh kế phải đi làm ăn xa xứ. Cuộc sống áo cơm, gia đình nhọc nhằn của mỗi phận người sau chiến tranh, nên chúng tôi không có điều kiện hội ngộ, dù trong tâm tưởng ai cũng ước mong.

Mãi đến đầu tháng 10 này, cuộc họp mặt lần đầu sau 60 năm của những người học trò tuổi ngoài 70, người lớn nhất đã 78, đầu đã bạc, từ nhiều làng quê: Thanh Hà, Cửa Suối, Bến Trễ, Lai Nghi, Nam Diêu, Ngọc Thành, Triêm Tây, Hà My... tại 298A đường Hùng Vương, phường Thanh Hà, TP.Hội An, gần trường cũ.

Gần 30 bạn đã tề tựu đúng giờ. Nhiều con cháu nội - ngoại ngạc nhiên khi ông - bà đi họp lớp và vẫn gọi nhau bằng tên, rồi “tau”, “mi” thân mật như còn nhỏ. Trong câu chuyện hàn huyên không đầu, không cuối, đầy cảm động ấy, nhiều kỷ niệm về thầy cô, bạn bè người thân đã mất, chuyện về gia đình, hỏi thăm sức khỏe của nhau sau 60 năm cuộc đời dâu bể, tưởng chừng không bao giờ hết.

Một Ban liên lạc lớp hình thành, với nguồn quỹ nhỏ, kỷ niệm ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11 năm nay, chúng tôi sẽ trở lại trường xưa, tưởng nhớ về các thầy cô và bạn cũ. Chúng tôi sẽ dâng tặng những đóa hoa chúc mừng các thầy cô đang tiếp tục sự nghiệp trồng người với mong ước truyền thống tri ân thầy cô sẽ mãi được kế thừa.